Koło Gorzowskie Towarzystwa Pomocy im. św. Brata Alberta

I. BEZDOMNOŚĆ JAKO ZJAWISKO SOCJOSPOŁECZNE I DEMOGRAFICZNE

 

z pracy licencjackiej studentki PWSZ Martny Białej

 

Bezdomność jest jednym z najbardziej dramatycznych przejawów wykluczenia społecznego oraz jest ściśle związane z ubóstwem. Ludzie, którzy nie mają swojego stałego miejsca zamieszkania bardzo szybko tracą możliwość uczestnictwa w czynnościach codziennych, z jakich składa się normalne życie innych ludzi. Bezdomność pozbawia jednostkę możliwości godnego oraz bezpiecznego życia, uczestnictwa we wspólnocie, w kulturze, pracy w zawodzie, a także korzystania z zabezpieczeń społecznych.

Zjawisko bezdomności jest dość trudne do zdefiniowania, gdyż jest pojęciem niejednoznacznym, ponieważ jak podaje L. Stankiewicz „brak domu nie zawsze oznacza bezdomność, a z kolei posiadanie dachu nad głową nie zawsze oznacza brak bezdomności”[1]. W Polsce nie ma prawnej definicji, która określałaby zjawisko bezdomności oraz bezdomnego. Nie określają jej ani ustawa o pomocy społecznej z 29.11.1990 roku, ani ustawa o najmie lokali mieszkaniowych i dodatkach mieszkaniowych z 22.07.1994 roku. Zatem brak uniwersalnej definicji bezdomności związany jest z faktem, iż można ją rozpatrywać jednocześnie z różnych stron: jako część sytuacji życiowej konkretnej osoby, przejaw patologii, zjawisko społeczne bądź jako trudny problem społeczny.

W literaturze przedmiotu znajdujemy wiele różnych definicji określających bezdomność oraz osoby bezdomne. W potocznym ujęciu osoba bezdomna to człowiek, który nie posiada domu, dachu nad głową bądź schronienia. Najbardziej ogólne pojmowanie bezdomności określane jest jako „sytuacja człowieka nie posiadającego domu lub miejsca stałego pobytu, gwarantującego mu poczucie bezpieczeństwa, zapewniającego schronienie przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi oraz zaspokojenie podstawowych potrzeb na poziomie uznanym w danym społeczeństwie za wystarczający”[2].

W socjologicznym ujęciu bezdomność traktowana jest jako stosunkowo trwała sytuacja człowieka, który nie posiada własnego mieszkania bądź jest całkowicie pozbawiony dachu nad głową.

Bezdomność może być wynikiem dobrowolnie obranego stylu życia (np. włóczęgostwo), decyzji, które zostały podjęte w rozpaczy, desperacji (np. uchodźstwo), własnych lub cudzych dewiacyjnych zachowań (np. wymeldowanie, eksmisja, odrzucenie ze wspólnego ogniska domowego), losowych zdarzeń (np. sieroctwo, tsunami, trzęsienie ziemi), niesprawnej polityki społecznej (np. ubóstwo, niedostatek mieszkań). W związku z tym wyróżnić można bezdomność z wyboru, która jest rezultatem podjętej decyzji zgodnie z własnymi poglądami oraz bezdomność z konieczności, dotyczy ona człowieka wbrew jego woli, potrzebom, a także ambicjom, odczuwana jest jako stan niespełnienia własnych potrzeb wraz ze wszystkimi następstwami psychicznymi, a także traktowana jako wyraz upośledzenia społecznego oraz dyskryminacji. Wyróżnić można także bezdomność sensu stricto (inaczej nazywana jest jawną bądź też rzeczywistą) a oznacza ona brak własnego mieszkania lub jakiegokolwiek innego dachu nad głową, możliwie stałego, choćby nawet traktowanego zastępczo jako schronienie, przystosowanego do zamieszkania. Jest to ostateczna postać bezdomności, która przejawia się z jednej strony brakiem dachu nad głową, na skutek losowych zdarzeń bądź własnego wyboru, często towarzyszy temu także akceptacja aktualnego stanu rzeczy oraz skumulowanie się różnego rodzaju zaburzeń psychosomatycznych, a także dewiacji a z drugiej strony piętnuje ludzi zwanych w gwarze podkultur „gigantami”. Bezdomność sensu largo (inaczej nazywana jest utajoną lub społeczną) opiera się na ocenie posiadanego mieszkania, które nie spełnia kryteriów, nie jest zgodne ze standardami obowiązującymi w danym społeczeństwie. Ten rodzaj bezdomności jest charakterystyczny dla mieszkańców slumsów, mieszkańców różnego rodzaju kwater zastępczych oraz instytucji opieki społecznej, a także osób, które są pozbawione wbrew swojej woli oraz staraniom możliwości prowadzenia samodzielnego gospodarstwa domowego[3].

W potocznym rozumieniu bezdomnego można zdefiniować jako osobę, która nie ma gdzie mieszkać, pozbawiona jest dachu nad głową oraz nie posiada własnego mieszkania. Bezdomnym jest osoba, która nie ma formalnych praw do lokalu, lub posiada je, bądź nie może swobodnie dysponować lokalem. Osoby mieszkające w pustostanach, na dworcach, klatkach schodowych bądź piwnicach są również zaliczane do bezdomnych.

Bezdomni to ludzie, którzy nie posiadają wystarczającego schronienia, żyją w schroniskach bądź w innych kwaterach pomocniczych, korzystając z nich bez umowy najmu. Za osobę bezdomną można uznać osobę, która pozbawiona jest dachu na głową lub też nie dysponuje obiektem, który można by nazwać domem. Zjawisko bezdomności jest bardzo złożone oraz zawiera w sobie wiele postaci. Bezdomność może dotyczyć wszystkich ludzi, nie przywiązując uwagi do wieku, płci, poprzedniego statusu czy stanu posiadania. Jest to zjawisko, które nie odzwierciedla nieszczęść czy ludzkich tragedii przez innych ludzi nie dostrzeganych. Często naznacza ludzi o najniższych dochodach, którzy doświadczyli niepowodzeń życiowych bądź rodzinnych tragedii.

 

 

---